در زندگی روزمره و در معاشرت با افراد مختلف، با کسانی رو به رو می‌شویم که همواره تلاش می‌کنند خواست و ارداه خود را بر دیگران تحمیل کنند. این میل به اعمال نفوذ و پیش بردن خواسته‌های خود به عنوان استبداد شناخته می‌شود.
حال باید ببینیم استبداد رفتاری است غریزی یا به مرور زمان در انسان به وجود می‌آید؟
چرا در بعضی جوامع بیشتر به چشم می‌خورد؟
عوامل تشدید آن چیست؟
و چگونه می توان خطرات و اثرات آن را کاهش داد؟
تعریف استبداد
در روانشناسی استبداد این‌گونه تعریف می‌شود: «رفتاری که طی آن فرد نظر و دیدگاه خود را بدون استدلال و با زور، تحقیر و آزار کلامی و فیزیکی بر دیگران تحمیل می‌کند».
مشکل اینجاست که این استراتژی رفتاری به ایجاد روابط هماهنگ کمک نمی‌کند زیرا تابع قوانین یا محدودیت نیست و در نتیجه روند درمان پیچیده است.
استبداد میل به زورگویی و اعمال قدرت است. این رفتار اکتسابی است و موروثی نیست. فرد تنها به خواسته و هدف خود می‌اندیشد و به نیازها و خواسته‌های دیگران کاملا بی‌تفاوت است.
خودخواهی منجر به استبداد می‌شود و در نهایت فرد کنترل خود را از دست داده که منجر به فقدان عاطفه در او می‌شود.
نشانه‌های استبداد
در محیط خانواده، استبداد در خشونت روانی و جسمی تجلی می‌یابد. و زمانی این اتفاق رخ می‌دهد که شخص مستبد (پدر، مادر، برادر، همسر و …) آزادی‌های دیگر افراد خانواده را به رسمیت نشناسد. در واقع خود را مالک و صاحب اختیار تمامی تعضای خانواده بداند. بنابراین برای خود این حق را قائل می‌شود که بر اساس نظر و خواست خود به دیگران زور بگوید. فرد مستبد به دیگران به عنوان ابزاری می نگرد که به وسیله آنها خواسته‌های خود را محقق کند.
در محیط کار نیز همینطور است. فرد مستبد می‌خواهد بر دیگران اعمال قدرت کند و این رفتار تنها مختص مدیران و مسئولان نیست. حتی یک کارگر ساده نیز می‌تواند مسبدانه رفتار کند و به دیگر همکاران خود اعمال قدرت کند. چرا که این رفتار بیمارگونه به موقعیت فرد ارتباط ندارد بلکه عقده‌ها و کمبودهای درونی منجر به ظهور آن می‌شود.
هر نوع رفتار استبدادی منجر به ایجاد درگیری و کشمکش می‌شود؛ قربانیان یا وادار به اطاعت می‌شوند و یا سکوت می‌کنند و خود را با شرایط تطبیق می‌دهند. سکوت در برابر فرد مستبد او را تشویق به پیشروی بیشتر می‌کند و در نتیجه این رفتار ناپسند در جامعه تبدیل به پدیده‌ای همه‌گیر می‌شود.
دلایل ایجاد استبداد
۱- اولین عامل ایجاد استبداد در افراد والدین هستند. والدین مستبد فرزندانی مستبدتر پرورش می‌دهند.
۲- رفتار مستبدانه در نتیجه میل به انتقام از تحقیرها و آزارهایی است که فرد در گذشته با آنها مواجه شده است.
۳- افراد ساده‌اندیش با رفتارهای متملقانه و چاپلوسی دیگران باعث تبدیل آنها به افرادی مستبد می‌شوند.
البته به غیر از این سه عامل اساسی، دلایل فرعی بسیاری باعث بروز این رفتار نابه‌هنجار می‌شوند.
راه‌های مقابله
برای مقابله با پدیده استبداد در جامعه رعایت چند نکته ضروری است.
- باید از کودک مراقبت کامل روانی کرد و او را در دایره توجه و قدردانی قرار داد و از تحقیر و تحقیر او و نادیده گرفتن نیازهای رشد سالم او چه از نظر روانی و چه از نظر جسمی پرهیز کرد.
- از توهین به افراد ضعیف، تمسخر یا تحقیر آنها بپرهیزید، زیرا این امر باعث آسیب به جامعه می‌شود، کسی که مورد تحقیر و اهانت قرار گرفته از هر فرصتی برای انتقام‌جویی استفاده می‌کند.
- باید در برابر ظلم و زورگویی ایستاد. سکوت در برابر رفتار مستبد از او هیولایی می‌سازد که کسی قادر به مقابله با او نیست. بنابراین قبل از رشد و پیشروی این رفتار در فرد باید در برابر او ایستاد.
