امروزه بحران‌های عاطفی که در نتیجه روابط اشتباه روح و جسم جوانان را بیمار کرده، بسیار فراگیر شده است. به خصوص با ظهور و پررنگ شدن نقش شبکه‌های اجتماعی در زندگی، روابط عاطفی زودهنگام و خارج از چهارچوب بسیار مشاهده می‌شود که متأسفانه بازنده اصلی این‌گونه روابط اغلب زنان هستند.
بنابراین لازم است معنی و مفهوم عشق و محبت را در آموزه‌های دینی مرور کنیم، هدف از آن را بشناسیم و آن را معیاری برای روابط خود قرار دهیم.
امام محمد باقر علیه السلام می‌فرماید: «دين همان محبّت است و محبّت همان دين». بنابراین دین ما سدی در برابر دوست‌داشتن و عشق‌ورزیدن نیست، بلکه بر این احساسات تأکید نیز دارد.
با این حال هر گونه عشق و محبت انسان به انسانی دیگر باید در راستا و امتداد محبت به خداوند باشد؛ البته محبت الهی در تعارض با دیگر عشق‌ها نیست. خداوند می‌فرماید: (قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ)؛ «بگو: (اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالی که به دست آورده‌اید، و تجارتی که از کساد شدنش می‌ترسید، و خانه‌هایی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوب‌تر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند)؛ و خداوند جمعیّت نافرمانبردار را هدایت نمی‌کند».
مفهوم عشق
عشق جاذبه قلب عاشق به کمالی است که در معشوق می‌بیند و هدف از آن رسیدن به کمال است. در واقع در هر رابطه سالم نوعی تکامل و خودسازی نهفته است. اما در روابط ناسالم و بیمارگونه موضوع کاملا برعکس است و انسان را به درجه‌ای تنزل می‌دهند که ارتباطی با تکامل ندارند.
در اینجا لازم است به انواع روابط اشاره کنیم. سه نوع رابطه وجود دارد:
۱- عشق انسان به خود:
این عشق به خود به مفهوم نادیده گرفتن خطا و احساس غرور نیست، بلکه به معنی عزت نفس، شناخت توانایی‌های خود، مهربانی فرد با خود و پذیرش عیب و نقص‌ها و تلاش برای رفع آنها است. در هر حال هیچ انسانی کامل نیست.
۲- عشق به خدا، پیامبر و اهل‌بیت علیهم السلام:
خداوند متعال، کمال مطلق است. بنابراین اولین شیفتگی باید برای او باشد. تمامی کمالات و نعمت‌ها از اوست و عشق به اوست که پایانی ندارد.
خداوند متعال در حدیثی قدسی می‌فرماید: «هرگاه اشتغال به [ياد] من بر بنده‌ام چيره گردد، خوشى و لذتش را در ياد خودم قرار مى‌دهم. پس چون خوشى و لذتش را در يادِ خود قرار دادم، با من عشق مى‌ورزد و من به او عشق مى‌ورزم. پس چون با من عشق ورزيد و من با او عشق ورزيدم، حجاب ميان خود و او را برمى‌دارم. در نتيجه، چون مردم دچار فراموشى و خطا شوند، او دچار فراموشى و خطا نمى گردد».
بهترین الگو و اسوه برای ما امام حسین (ع) است که بالاترین مرتبه عشق و اخلاص را این‌گونه در دعا نشان می‌دهد و می‌فرماید: «تويى كه اغيار را از دل دوستانت بيرون كردى تا جز تو را دوست ندارند. آن كه تو را ندارد چه دارد؟ و آن كه تو را دارد چه ندارد؟! آن كه ديگرى را به جاى تو گرفت زيان كرد و باخت».
برای اصلاح رابطه خود با مردم ابتدا باید رابطه‌مان را با خدا اصلاح کنیم. امام حسین (ع) در این‌باره می‌فرماید: «هر كه رابطه ميان خود و خدا را نيكو سازد، خداوند نيز، رابطه او را با مردم نيكو سازد. و هر كه كار آخرت خود را به صلاح آورد، خداوند، كار دنيايش را به صلاح آورد و هر كه اندرز دهنده خود باشد از سوى خدا براى او نگهبانى بود».
خداوند عزّوجل توانگری است که بخشنده‌تر از او نیست، لطف و کرمش بی‌حد و حصر است و نسبت به بنده خود مهربان‌تر از مادر به فرزند است.
امام زین العابدین (ع) این‌گونه محبت خود را نسبت به خداوند بیان می‌کند: «سوگند به عزتت که چنان دوستت می‌دارم که شیرینی آن، در قلبم جایگیر شده و جانم به مژده آن، انس گرفته است. از داوری‌های عادلانه تو محال است که دلبستگانِ به محبتت را از اسباب رحمتت محروم فرمایی».
نشانه‌های عشق به خداوند
عشق و محبت نسبت به خداوند باری‌تعالی نشانه‌هایی دارد که تمامی افرادی که این احساس منحصر به فرد را تجربه کرده‌اند، این نشانه‌ها را دارند:
- فراوانی یاد خدا: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «نشانه دوست داشتن خداوند متعال دوست داشتن ياد اوست و نشانه ناخوش داشتن خداوند متعال ناخوش داشتن ياد خداوند عزّوجل است».
- پیروی از رسول (ص): خداوند متعال در سوره آل‌عمران می‌فرماید: (قُل إِن كُنتُم تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحبِبكُمُ اللَّهُ وَيَغفِر لَكُم ذُنُوبَكُم وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ)؛ «بگو: (اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزنده مهربان است.)».
- شب‌زنده‌داری: نماز و مناجات شب هنگام از نشانه‌های عشق به خالق هستی است. امام صادق (ع) می‌فرماید: «خداوند به موسی فرمود: (ای موسی دروغ می‌گوید کسی که ادعای دوستی مرا دارد و شب را به خواب بگذراند. آیا عاشق به دنبال خلوت با معشوق خود نیست؟)».
- محبوب بودن نزد خلق: پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «هرگاه خداوند بنده‌اى از امت مرا دوست بدارد، محبت او را در دل‌هاى برگزيدگان خود و جان‌هاى فرشتگان و ساكنان عرش خود بيفكند تا او را دوست بدارند. اين است محبوب حقيقى».
اما عشق و محبت ما نسبت به اهل‌بیت (ع) نیز دلایل بسیاری دارد که به برخی از این دلایل اشاره می‌کنیم:
- اهل‌بیت (ع) خاندان پیامبر اکرم (ص) هستند که ایشان ما را به محبت و دوستی آنها امر کرده‌اند. (قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَ)؛ «بگو: (من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم [اهل‌بیتم])». با محبت به اهل‌بیت و با قصد تقرب، در دنیا و آخرت سعادتمند می‌شویم. امام حسین (ع) می‌فرماید: «هر كه ما را به خاطر دنيا دوست بدارد، [بايد بداند كه] دنيادار را خوب و بد دوست دارند و هركس ما را براى خدا دوست بدارد، ما و او در روز قيامت مانند اين دو خواهيم بود» و انگشت اشاره و ميانه خود را نشان داد.
- اهل‌بیت (ع) به مثابه ریسمان محکم الهی هستند که آسمان و زمین را به هم متصل می‌کنند و بدون آنها ارتباط با پروردگار مشکل می‌نمود. عرفا بر این عقیده‌اند که قدرت و بخشندگی خداوند بسیار وسیع است، در مقابل ظرفیت انسان برای آن بسیار ناچیز است و تحمل درک آن را ندارد، بنابراین نیاز به واسطه دارد. همانا محمد و آل محمد صلوات الله علیهم واسطه هستند.
- محبت و عشق به اهل‌بیت (ع) نشان‌دهنده عشق به خداوند و ارزش‌ها و کمالات الهی است و مؤمن را به درجات والا رهنمون می‌سازد. (وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ)؛ «اما آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا شدیدتر است». رسول خدا (ص) نیز می‌فرماید: «محكم‌ترين دستگيره‌هاى ايمان دوستى براى خدا و دشمنى براى خداست».
همچنین ایشان در خطاب به حضرت امیر (ع) می‌فرماید: «هر كه دوست دارد به دستگيره محكم چنگ زند، به دوستى على و اهل‌بيت من چنگ زند». - محبت اهل‌بیت (ع) ضامن مسیری ایمن برای ماست، چرا که آنها صراط مستقیم هستند و منبع و سرچشمه ایمن احکام الهی نزد آنهاست. در زمان ائمه (ع) هرگاه مردم درباره احکام شرعی سؤال می‌کردند، ایشان می‌فرمودند: «به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر آنان هستم».
- اطاعت از اهل‌بیت (ع)، اطاعت از خداست. ما محبت خود را با اطاعت کردن از دستوراتشان نشان می‌دهیم. خداوند اطاعت از خود را در گرو اطاعت از رسول قرار داده و فرمود: (وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا)؛ «و هر کس اطاعت خدا و رسولش کند، به رستگاری (و پیروزی) عظیمی دست یافته است».
- اطمینان و پاکی قلب، ثمره محبت اهل‌بیت (ع): امام باقر (ع) می‌فرماید: «هيچ بنده‌اى نيست كه ما را دوست بدارد و ولايت ما را بپذيرد، مگر اين كه خداوند دل او را پاک گرداند و خداوند دل هيچ بنده‌اى را پاک نكرد، مگر اين كه تسليم ما شد و از ما فرمان‌بردارى كرد و چون فرمان‌بردار ما شد، خداوند او را از سختى حساب به سلامت دارد و از هراس بزرگ روز قيامت ايمنش گرداند».
- حکمت، روزی محبین اهل‌بیت (ع): امام صادق (ع) می‌فرماید: «هر كه ما اهل‌بيت را دوست بدارد و دوستى ما را در قلبش تحقق بخشد، چشمه‌هاى حكمت بر زبانش جارى گردد و ايمان در دلش نو شود».
- محبت اهل‌بیت (ع)، شفاعت در آخرت و نور در قیامت: حضرت امیر (ع) به حارث اعور می‌فرماید: «علاقه و محبّت به ما بى‌گمان در سه جا، تو را سود خواهد بخشيد: هنگام فرود آمدن فرشته مرگ، هنگام سؤال قبر و آنگاه كه در پيشگاه خداوند بايستی».
رسول اکرم (ص) نیز می‌فرماید: «به دوستی ما اهل‌بيت چنگ زنيد؛ زيرا هر كس در روز قيامت خدا را ديدار كند در حالى كه ما را دوست داشته باشد، با شفاعت ما به بهشت رود».
همچنین می‌فرماید: «پرنورترين شما در روز قيامت كسی است كه آل محمد را بيشتر دوست بدارد». - وارد شدن به بهشت و محشور شدن با پیامبر اکرم (ص): از حضرت امیر (ع) روایت شده که می‌فرماید: «رسول خدا (ص) دست حسن و حسين (ع) را گرفت و فرمود: (هر كس مرا دوست بدارد و اين دو و پدر و مادرشان را دوست بدارد، روز قيامت با من در درجه من خواهد بود)».
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «به خدا سوگند، هر بنده‌اى كه خدا و رسولش را دوست داشته و ولايت ائمه (ع) را پذيرفته باشد و از دنيا برود، آتش دوزخ به او نمى‌رسد».
۳- عشق و محبت به دیگران:
عشق و محبت به ارحام، دوستان، همکاران و مهم‌ترین آن محبت مؤمن نسبت به دوست مؤمن خود برای رضای خدا.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که فرمود: «روز قيامت، دوستانِ در راه خدا بر منبرهايى از نور قرار دارند و نورِ چهره‌هايشان و نورِ پيكرهايشان و نورِ منبرهايشان، همه چيز را روشن كرده و بر آنها تابيده است، تا آن جا كه با اين نور شناخته مى‌شوند و گفته مى‌شود: (اينان، دوستان در راه خداوند هستند)».
در حدیث معراج نیز آمده است: «اى محمّد! محبّت من به كسى اختصاص دارد كه در راه من دوستى بورزد و به سایر افراد عاطفه داشته و شئون هم پیوندى را مراعات كند. آن شخصى محبوب من است كه در امور زندگى بر من توكّل كند. میزان محبّت و دوستى من محدود نیست و انتهائى ندارد و هیچ فردى نمی‌تواند به اندازه آن پى ببرد».
روایات بسیاری در باب محبت مؤمنین نسبت به یکدیگر نقل شده است. همانند عشق و محبت بین اصحاب امام حسین (ع) که راضی نشدند حضرت را تنها بگذارند. حتی هنگامی که امام به یاران خویش فرمود: «از تاریکی شب بهره ببرید و از اینجا دور شوید». گفتند: «مردم درباره ما چه خواهند گفت؟ ما سرور و مولا و پسر عم خویش را تنها بگذاریم و یاری‌اش نکنیم؟ به خدا سوگند هرگز رهایت نمی‌کنیم و جان و مال و خانواده خویش را فدایت خواهیم کرد».
اینها یاران با اخلاصی بودند که حضرت درباره‌شان فرمود: «اما بعد، من حقاً اصحابی باوفاتر و بهتر از اصحاب خودم، و نه اهل‌بیتی نیکوکارتر و با صِله و پیوندتر از اهل‌بیت خودم سراغ ندارم؛ پس خداوند از طرف من به شما بهترین پاداش را دهد».
بنابراین‌هایی که گفته شد، دیدگاه و نگرش مثبت به انسان و کمالات انسانی اصلی اساسی در اسلام است. این دیدگاه مثبت به مؤمن هوشیار و آگاه کمک می‌کند که کمالات انسانی و ایمانی را در جامعه تقویت کرده تا لایق و مناسب جانشینی خداوند بر روی زمین باشد.
عشق تنها در رابطه بین زن و مرد نیست.
عشق، دعای مادر برای فرزند در تاریکی شب است.
عشق، سفری عاشقانه به سوی امام حسین (ع) بدون احساس خستگی است.
عشق، دست نوازش کشیدن بر سر یتیمان است.
عشق مفهومی است بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر از آنچه غربی‌ها و شبکه‌های اجتماعی به نمایش گذاشته‌اند.
