خداوند متعال انسان را موجودی اجتماعی آفرید که قادر به تنها زیستن نیست، بلکه هر فرد به افراد هم‌نوع دیگر برای ادامه حیات نیاز دارد. از این روست که انسان تنها موجودی است که از بین سایر موجودات تشکیل خانواده می‌دهد، خانواده‌ها یک اجتماع را تشکیل می‌دهند و در نهایت ملت‌ها به صورت مرتبط در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. همچنین انسان تنها موجودی است که محیط زندگی خود را توسعه داد و تمدن‌های مختلف را ایجاد کرد و همچنان به پیشرفت و توسعه حیات خود با همکاری و همیاری سایر انسان‌ها می‌پردازد.
نیاز انسان‌ها به یکدیگر با تبادل همکاری برطرف می‌شود. گروهی کشاورزی می‌کنند، گروهی به ساخت و ساز مشغولند، گروهی در آموزش، طبابت، صنعت و تولید دست دارند. و به این صورت هر فردی بنا به توانایی خود در راه رفاه و پیشرفت فردی و اجتماعی تلاش می‌کند.
با این وجود شکاف‌هایی در جامعه وجود دارد که با روش‌های معمول برطرف نمی‌شود. گاهی افرادی به دلیل عدم تمکن مالی یا توانایی فعالیت نیازمند می‌شوند، این افراد برای برطرف کردن نیاز خود چه باید بکنند؟
قرآن‌کریم می‌فرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى، كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآَخِرِ، فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ، فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا، لَا يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا، وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ)؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل مكنيد، مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم، انفاق مى‌كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن، خاكى [نشسته] است، و رگبارى به آن رسيده و آن [سنگ] را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان [=رياكاران] نيز از آنچه به دست آورده‌اند، بهره‌اى نمى‌برند؛ و خداوند، قوم كافران را هدايت نمى‌كند».
انسانیتی که خداوند در وجود انسان نهاده باعث می‌شود به یاری افراد نیازمند بشتابد. این نوع بذل و بخشش بدون چشم‌داشت است که احسان، خیرات، عمل خیر، اعمال عام المنفعه، وقف، کمک و ده‌ها عنوان دیگر دارد که در دو کلمه (انفاق) و (صدقات) در فرهنگ لغت دینی خلاصه می‌شود. صدقه یعنی هر خدمت مادی و معنوی که انسان به هم‌نوع نیازمند و ناتوان خود ارائه می‌دهد.
البته نباید گمان کرد که صدقه مختص مسلمانان است، بلکه تمامی مردم با اعتقادات مختلف حتی کسانی که پیرو ادیان آسمانی نیستند نیز به آن پایبندند. هر فردی به نوعی با داشتن انسانیت و فطرت الهی به دیگران کمک می‌کند. ادیان نیز به این امر تأکید کرده‌اند و ابعاد آن را گسترش داده‌اند تا جامعه‌ای ایمانی ایجاد شود. از این رو بر انفاق و صدقه تأکید شده است.
آیه کریمه‌ای که بدان اشاره شد برای افزودن آرامش روحی، معنویت و فضیلت به این عمل انسانی است. انفاق اینطور نیست که شکاف‌های اجتماعی را پر کند در حالی که زخمی عمیق‌تر و دردناک‌تر در درون انسان ایجاد کند: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى)؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل مکنید».
در منطق دین که به نیازهای روحی انسان همانند نیازهای مادی او اهمیت می‌دهد، منت گذاشتن بعد از انفاق و بخشش قابل قبول نیست. با صرف نظر از اعتبارات ظاهری معمول بین مردم، محافظت از کرامت و شخصیت انسان همزمان با کمک به او مورد نظر دین است.
بخشش بی‌منت و آزار نتایج شگفت‌انگیزی بر کمک‌دهنده و گیرنده به جای می‌گذارد. کم‌ترین آن پرکردن شکاف‌های درونی انسان است. اگر کمک بی‌منت باشد کرامت انسانی را عمق می‌دهد. نتیجه مهم‌تری که نصیب فرد انفاق‌دهنده بی‌منت می‌شود، علاوه بر اجر اخروی، احساس فضیلت انسانی در فرد و روح پاک از غرور بی‌جا است و اینگونه فرد احساس نزدیکی بیشتر به خداوند و برخورداری از رضایت او را دارد.
بنابراین صدقه، بخشش و انفاق مؤمن بدون آثار منفی و آزار و منت است. از این روست که نصوص دینی بر انفاق مخفیانه تأکید دارد، مگر در مواردی که برای تشویق و ترغیب دیگران به این عمل صالح باشد. در غیر این صورت پنهان کردن انفاق و صدقه مطلوب‌تر است. چرا که باعث حفظ کرامت طرف مقابل می‌شود. و از منت به دور است که تأثیرات مثبت بسیاری در جامعه خواهد داشت.
آیه کریمه از عبارت (لَا تُبْطِلُوا)؛ «باطل نکنید» استفاده کرده است و بر این نکته دلالت دارد که منت نهادن و آزار رساندن عمل را باطل و غیرمفید می‌کند. نه تنها اجر اخروی بلکه آثار دنیوی انفاق و صدقه را نیز از بین می‌برد. سیر کردن گرسنه و لباس پوشاندن برهنه با از بین بردن کرامت او هم‌خوانی ندارد. نمی‌شود به نیازمندی کمک کرد ولی او را دلشکسته کرد. پرکردن یک شکاف و ایجاد شکاف‌های دیگر نتیجه معکوس در پی دارد.
در خاتمه آیه مبارکه خداوند می‌فرماید: (وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ)؛ «و خداوند قوم کافران را هدایت نمی‌کند». این سخن هنگامی که از جانب خداوند باشد مهم است. بدین معنی که صدقه همراه با منت و آزار فرد را در گروه کافران قرار می‌دهد که خداوند آنها را در دنیا هدایت نمی‌کند و در آخرت جزو زیان‌کاران خواهد بود.
