افراد بسیاری از هوش احساسی یا هیجانی برخوردار نیستند. هوش هیجانی (عاطفی یا احساسی) شامل شناخت و کنترل عواطف خود و دیگران به بهترین شکل است.
چرا داشتن هوش هیجانی مهم است؟
از لحاظ علمی هر فرد یک ذهن خودآگاه و یک ذهن ناخودآگاه دارد. احساسات بین ۷۸ تا ۹۶ درصد ذهن ناخودآگاه انسان را درگیر می‌کند. بنابراین اگر کنترل احساسات خود را به درستی فرانگیریم، دچار مشکل می‌شویم.
قاعده این است که هیجان واقعیت را تغییر نمی‌دهد بلکه تنها بر فرد تأثیر می‌گذارد.
حال چگونه احساسات مختلف اعم از خشم، ترس، عشق، نفرت، کینه، شادی، خوشبختی و … را مدیریت کنیم؟
کنترل هر کدام از این احساسات شیوه مشخصی دارد. ابتدا باید آن‌ها را شناخت. گاهی احساس ناراحتی و ناخوشی می‌کنیم اما دلیل این حال را نمی‌دانیم. بنابراین ابتدا باید احساسات خود را به خوبی بشناسیم سپس شیوه کنترل و مدیریت آن‌ها را یافته و اجرا کنیم.
به عنوان مثال در هنگام خشم و عصبانیت سخن پیامبر اکرم را به یاد آوریم که فرمود: «قهرمان آن نیست که حریف را به زمین بزند، بلکه قهرمان کسی است که هنگام خشم بر اعصاب خود مسلط باشد».
گام‌هایی برای کنترل خشم
سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا باید همواره از خشمگین شدن بپرهیزیم؟
قطعا امکان‌پذیر نیست. خشم گاهی مفید است. به خصوص در هنگامی که ظلمی واقع می‌شود و یا باید حقی گرفته شود. خشم اگر همیشگی و بی‌دلیل باشد، پسندیده نیست.
برخی بر این باورند که حالت عصبانیت موروثی یا متأثر از هورمون‌های بدن است. شاید این باور درست باشد اما توجیه مناسبی نیست. زیرا با هدف خلقت که اصلاح نفس و دستیابی به سعادت دنیا و آخرت است، هم‌خوانی ندارد.
اگر از آسیب‌هایی که خشم بر ما وارد می‌کند، آگاه شویم، برای یافتن شیوه کنترل و مهار آن تلاش می‌کنیم.
۱- بهترین شیوه درمان خشم یادآوری قدرت و سلطه خداوند بر ماست. اینکه با وجود قدرت لامتناهی از گناهان ما درمی‌گذرد و ما را می‌بخشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امام علی علیه السلام می‌فرماید: «ای علی، خشمگین مشو و زمانی که خشمگین شدی بنشین و به قدرت و بردباری پروردگار بر بندگانش بیندیش و هنگامی که به تو گفته شد: از خدا بترس، خشم خود را فرو بنشان و به بردباری خود برگرد».
۲- اگر سخن دیگران دلیل خشم ما باشد باید ابتدا سکوت کنیم و با تأمل پاسخ درخور و مناسب را بیابیم. حضرت امیر (ع) می‌فرمایند: «خشم را با سکوت درمان کنید».
۳- از فرد مقابل بخواهیم سخن خود را تکرار کند. در این صورت اگر سخنی از روی عجله و یا نادانی گفته باشد به خود می‌آید و کلام خود را تصحیح می‌کند.
۴- همواره بر اذکاری که اهل بیت علیهم السلام برای کنترل خشم بدان سفارش کرده‌اند، مداومت داشته باشیم. همچون «لا حول و لا قوه الا باللّه العلی العظیم» و یا «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم». پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «کسی که خشم خود را فروخورد خداوند عذاب خود را از او دور می‌کند».
۵- پاسخ مناسب و مثبت به سخن ناراحت‌کننده مشکل است اما با تمرین ممکن می‌شود. سیره اهل بیت در برخورد با اشتباه دیگران و کظم غیظ بهترین راهنما برای ما است. امام علی (ع) می‌فرماید: «انسان بنده نیکی کردن است».
۶- تغییر حالت، مثلا از نشسته به ایستاده یا راه رفتن و دور شدن از منشأ خشم، چه شخص باشد چه مکان.
۷- وضو گرفتن و خنک کردن بدن در مهار خشم بسیار مؤثر است. امام محمدباقر (ع) می‌فرماید: «خشم از شیطان است و شیطان از آتش. و آتش با آب خاموش می‌شود. وقتی یکی از شما خشمگین شد، وضو بگیرد».
